بلف خبری

روان شناسان بر این باورند که هرآنچه انسان‌ انجام می‌دهد، برای رفع حداقل یکی از نیازهای رشد، تنوع، قطعیت، کمک کردن، عشق (ارتباط) و مهم بودن است. نیاز به حس «مهم بودن» و «ارزشمند بودن» دقیقاً همان نیازی است که موجب می‌شود، کودک برای جلب توجه والدین، کارهای عجیب انجام دهد.

چنانچه این نیاز در سنین بالا تأمین نشود، می‌تواند به اَشکال مختلف بروز نماید، مثلاً باعث جرم و جنایت ‌شود. وقتی یک فرد تصور می‌کند، جامعه و اطرافیان به او توجه ندارند یا وقتی حس می‌کند؛ دیده نمی‌شود، ممکن است اسلحه به دست گیرد و برای ارضای حس مهم بودن، تلاش کند. زیرا با به دست گرفتن اسلحه، توجه دیگران را جلب می‌کند و می‌تواند احترام دیگران را (به اجبار) به دست آورد.

دنیای امروز، دنیای ارتباطات است. در سطح بین المللی، تمامی مناسبات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بین کشورها براساس اطلاعات و اخبار تازه و قابل اعتماد تنظیم می‌شود. در داخل کشورها نیز چنین است؛ یعنی همه سیاست‌ها و اقدامات دولت‌ها، نظرات و واکنش‌های مردم، بر مبنای اخبار و آگاهی از مسائل شکل می‌گیرد و روابط بین مردم و مسئولان برقرار می‌شود. این موارد، گواهی بر اهمیت اخبار و اطلاعاتند.

آنچه در این مطلب به دنبال آنیم، پرداختن به افرادی از جامعه است که برای تأمین حس مهم بودن، از پدیده‌ای به نام «بلف خبری» استفاده می‌کنند. این افراد تلاش دارند، به عنوان فردی شناخته شوند که همواره به یک سری اطلاعات و اخبار طبقه‌بندی شده یا تحلیل‌های ویژه دسترسی دارند. به عبارت دیگر، می‌خواهند نشان دهند از اتفاقات و رویدادهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه، مطالبی می‌دانند که سایر افراد جامعه از آنها بی‌خبرند. این افراد همچون بسیاری از عوام، اقیانوسی‌اند به عمق یک سانتی‌متر که از بعضی موضوعات، فقط اندکی، آن هم مطالب غیرقابل استناد می‌دانند. مطالبی که نمی‌توان صحت و اعتبار آنها را تأیید کرد.

اینکه افراد چه روش‌هایی را برای معرفی و مطرح نمودن خود در جامعه انتخاب می‌کنند، مهم است؛ اما پیروی از مکاتب اخلاقی در تعاملات میان افراد جامعه، لازم و ضروری است و افراد برای جلب توجه دیگران، نمی‌توانند اخبار جعلی، محرمانه و بدون منبع را منتشر نمایند، بلکه باید به اصول اخلاقی پایبند باشند.

امروزه اینترنت و بویژه رسانه‌های اجتماعی، بستری برای اخبار جعلی محسوب می‌شوند. بستری که عرصه رقابت بین تولیدکنندگان و انتشار دهندگان اخبار جعلی است و می‌تواند نیاز «مهم بودن» یا «ارزشمند بودن» را ارضا کند.

طبق آماری که دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها منتشر نموده است، هرماه حدود 71 تا 118 هزار بار اصطلاح «اخبار جعلی» جستجو می‌شود و در حال حاضر فیک نیوز (Fake News) یا همان خبر جعلی به عبارت سال موتورهای جستجو تبدیل شده است. امروزه یافتن اخبار موثق و تفکیک آن از اخبار جعلی، دشوار است و زمان و توان بسیاری از مخاطبان را به خود اختصاص می‌دهد. در این زمینه نرم افزارهایی تولید شده و می‌توان از ترفندهای موتورهای جستجوگر نیز کمک گرفت، اما شناخت کسانی که بلف خبری می‌زنند و آگاهی از انگیزه‌های آنان برای انتشار اخبار دروغ، می‌تواند نقش مؤثری در جلوگیری از این ناهنجاری اجتماعی داشته باشد.

یکی از ویژگی‌های بلف‌زنان خبری، تقلید از گفتار و نوشتار فعالان اجتماعی است. این افراد تلاش دارند، از مدل و حتی واژه‌های افراد مشهور و برجسته (موافق و مخالف) استفاده کنند تا بتوانند در فضای مجازی، مخاطبان بیشتری را به خود اختصاص دهند.

البته این پدیده اجتماعی، کاملاً دوسویه است. وقتی عده‌ای از افراد جامعه، بدون توجه به صحت اطلاعات و انگیزه‌های خبری، اقدام به دریافت مطالب می‌کنند و در این راه از خود علاقه و تمایل نشان می‌دهند، مسئولیت اخلاقی و اجتماعی را از تولیدکنندگان و انتشاردهندگان اخبار سلب کرده و در واقع آنها را به بی‌اخلاقی تشویق می‌کنند. سواد نسبی، مسئولیت اجتماعی و اخلاق‌مداری موجب می‌شود تا با افرادی که با هر نیت و انگیزه، اخبار جعلی منتشر می‌کنند؛ مقابله شود و از ایجاد مشغله ذهنی برای همه یا بخشی از جامعه جلوگیری شود. این شیوه یکی از شیوه‌های متعددی است که از شیوع این ویروس اجتماعی جلوگیری می‌کند.

نویسنده: کارشناس ارشد شاهین منصوری